W dniach 9 i 10 listopada 2020 r. odbyło się \"Forum granic\", organizowane przez francuskie stowarzyszenie zajmujące się tematyką transgraniczną \"Mission Opérationnelle Transfrontalière\" (MOT) we współpracy z Europejskim Komitetem Regionów i Komisją Europejską - DG REGIO. Wydarzenie zorganizowane zostało pod patronatem prezydenta Francji Emmanuela Macrona. Celem \"Forum Granic\" było stworzenie miejsca do dyskusji i szeroko zakrojonej debaty politycznej, aby podkreślić potrzeby obszarów transgranicznych. Wydarzenie miało także za cel zgromadzenie interesariuszy lokalnych, krajowych i europejskich zaangażowanych we współpracę transgraniczną oraz podkreślenie wspólnych ambicji i miejsca w debacie politycznej, jak również wzmocnienie europejskiego transgranicznego sojuszu obywatelskiego.

Najważniejsze kwestie poruszone podczas wystąpień:

Komisarz UE ds. spójności i reform Elisa Ferreira: Interreg zapoczątkowano w 1990 r. przede wszystkim po to aby wdrażać ideę Wspólnego Rynku, ale od tej pory program daleko wykracza poza te pierwotne założenia. Udało się stworzyć sieć współpracy, w której funkcjonuje ponad 100 programów transgranicznych, międzynarodowych, międzyregionalnych, w basenach mórz, z partnerami z krajów spoza UE. Gratulacje należą się też Europejskim Ugrupowaniom Współpracy Terytorialnej - EUWT. W 2006 r. tworzeniu tego narzędzia do realizacji współpracy towarzyszyły zarówno entuzjazm jak i sceptycyzm. Dziś z sukcesem funkcjonuje już ok. 80 EUWT, które również odgrywają ważną rolę w walce z COVID-19. W momencie zamknięcia granic w marcu przekonaliśmy się o znaczeniu otwartych granic. Granice są obszarem testowym dla europejskich możliwości. KE przygotowała w 2017 komunikat pt. „Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE”, teraz przygotowuje nowy, który będzie przedstawiał kolejne etapy i rozwijał wcześniejsze podejście. Potrzebna jest obecnie koncentracja na podwójnej transformacji (cyfrowej i energetycznej), z którą musi zmierzyć się UE oraz na czystej wartości dodanej współpracy. Koncentracja ta to także skupienie się na obszarach, które najbardziej potrzebują zmian, zgodnie z założeniami polityki spójności (PS). Ważne jest też zwrócenie uwagi na pomoc techniczną, bo nie wystarczy mieć plany i pieniądze, programy muszą mieć najwyższą jakość, aby nie „wymyślać prochu” na nowo. Dlatego ważna jest  wymiana wiedzy, większe wykorzystanie inicjatywy b-solutions, która doczekała się już 40 rozwiązań dla realnych barier współpracy transgranicznej. Wsparciem służy też Border Focal Point – działający w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej Komisji Europejskiej (DG REGIO).

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów, Apostolos Tzitzikostas: Europejczycy nie pamiętają już o granicach w UE, a nowe pokolenia nie mają nawet takiego doświadczenia. Niestety pandemia COVID pokazała nam znowu w sposób drastyczny, z dnia na dzień, co oznaczają granice wewnętrzne w UE. Mimo tego, Interreg pokazał rozwiązania problemów z pandemią np. programy na granicy belgijsko-niemieckiej – wsparcie dla pracowników transgranicznych. Teraz należy wykorzystać czas, który nadszedł na wzmocnienie współpracy transgranicznej, przeanalizować co należy zrobić i przekuć na rozwiązania w programach 2021-2027. Dla Europejskiego Komitetu Regionów współpraca transgraniczna (CBC) to silne regiony graniczne, które są kluczowe dla lepszej Unii. KR jest zdeterminowany, aby przedstawić kompleksowe rekomendacje dla CBC i jej regionów do Konferencji na temat przyszłości Europy, KR będzie nad nimi pracować w bieżącym i przyszłym roku. W tym kontekście uruchomi też niedługo konsultacje; dodatkowo trwają przygotowania opinii KR dotyczącej usuwania przeszkód dla świadczenia transgranicznych usług w tym usług opieki zdrowotnej, dobrego poziomu usług publicznych oraz płynnego funkcjonowania wspólnego rynku oraz wolnego przepływu usług. KR podejmie też działania zwiększające świadomość obywateli w tym temacie m.in. poprzez dialogi obywatelskie. Przewodniczący KR podkreślił też rolę EUWT w procesach CBC, które zmieniły percepcję nie tylko postrzegania współpracy transgranicznej, ale i jej zarządzania.

Przewodniczący Parlamentu Niemieckojęzycznej Wspólnoty Belgii, Karl-Heinz Lambertz: w imieniu AEBR zwrócił się z podziękowaniem do MOT za inicjatywę Europejskiego transgranicznego sojuszu obywatelskiego, który zwraca uwagę na wszystkie kwestie poruszane na niniejszej konferencji związane z zamknięciem granic z powodu koronawirusa, gdy nagle ludzie znaleźli się po drugiej stronie granicy, innej niż ich rodziny, praca czy szkoła. Z kolei Przewodniczący stowarzyszenia MOT Christian Dupressy podkreślał, iż zamkniecie granic dot. nie tylko granic wewnętrznych, ale też tych z krajami z UE współpracującymi np. Szwajcarią. Ludzie nie postrzegają terytoriów transgranicznych jako dwa różne kraje, ale jako jeden obszar zamieszkania i pracy. Spowodowało to, że jeszcze bardziej doceniliśmy to, co mamy na co dzień – realny brak granicy, jeden region transgraniczny. Tożsamość transgraniczna może w tym kryzysie zostać wzmocniona.

W dyskusji, która nastąpiła po przemówieniach otwierających podjęto próbę odpowiedzi na pytanie czy strefa Schengen po pandemii będzie bardziej wrażliwa? Komisarz Ferreira podkreśliła, że Schengen obowiązuje i nie może być kwestionowana, nawet w czasach pandemii. E. Ferreira wspomniała też, że należy pamiętać o tym, że współpracujące w CBC regiony bywają bardzo różne od siebie i mają swoje różne słabe i mocne strony, różne systemy administracyjne, prawne, które są przyczynami powstawania barier. Dlatego Komisja Europejska zaproponowała Europejski Mechanizm Transgraniczny (ECBM), a w kontekście ww. paneuropejskich wyzwań pracuje również nad propozycją zarządzania migracjami. Potrzebne jest zrozumienie bazujące na wspólnych europejskich wartościach. Wewnętrzne granice nie mogą być w całości traktowane jako sprawa wyłącznie danego kraju, bo podlegają one również współpracy w ramach UE.

II panel: Narzędzia efektywnego wdrażania polityki transgranicznej – najważniejsze poruszone kwestie:

Wicedyrektor REGIO, KE, Normunds Popens: należy docenić wszystkie możliwości przewidziane dla różnych form współpracy transgranicznej i transnarodowej, które funkcjonują już obecnie (EWT) oraz nowe elementy, które wprowadzone zostaną w perspektywie 2021-2027 m.in. tzw. komponent 5, który w negocjacjach został wyjęty z rozporządzenia dot. Interreg, ale nadal będzie finansowany w ramach EFRR. Trwają negocjacje rozporządzeń dot. PS. W ubiegłym tygodniu z sukcesem zakończono trilog dot. EWT, co oznacza, że realizacja programów współpracy ma szansę rozpocząć się bez znacznych opóźnień, jeśli przyjęte zostaną WRF 2021-2027. N. Popens zwrócił dodatkowo uwagę na rolę pomocy technicznej, która ma pomóc lepiej ukierunkować fundusze Interreg, czy też rozwiązań takich jak b-solutions. Jego zdaniem państwa członkowskie i regiony powinny jeszcze efektywniej wykorzystywać środki dzięki dobremu przygotowaniu programów, unikać duplikacji programów oraz również ze swojej strony wspierać ich działania, np. w opiece zdrowotnej. Współpraca transgraniczna wymaga inwestycji w gromadzenie danych, tak aby wypełnić istniejące luki i bazując na danych odpowiadać na wyzwania u ich źródła. Ponadto, inne programy i instrumenty UE tj. Europejski Fundusz Społeczny czy instrument Łącząc Europę powinny wzmacniać CBC i działać na rzecz wspólnego celu oraz uzupełniać nawzajem swoje działania.

Posłanka do Parlamentu Europejskiego z Francji, wiceprzewodnicząca MOT, Anne Sander: Parlament Europejski (PE) wspiera EWT i jej współpracę transgraniczną. Posłanka uważa, że potrzebne jest dodatkowe finansowanie dla Interreg; oraz przyjęcie Europejskiego Mechanizmu Transgranicznego, aby przezwyciężyć aktualne bariery. A. Sanders poinformowała też, że francusko-niemiecki projekt pilotażowy wspólnego zarządzania na czas po kryzysie wywołanym COVID-19 w ramach działań pilotażowych PE został zaakceptowany w komitecie PE i zgodnie z procedurą zostanie poddany głosowaniu w PE w kolejnym tygodniu. Prelegentka odniosła się także do sytuacji narzucania pewnych rozwiązań z krajowego szczebla centralnego, jej zdaniem rządy centralne nierzadko nie znają sytuacji regionów granicznych i ich specyficznych problemów oraz barier często w postaci trudności regulacyjnych, dlatego ważną propozycją jest wprowadzenie ECBM. Potrzebne są też pewne wspólne zasady tj. np. wprowadzone w przypadku Traktatu z Akwizgran.

Dyrektor Dyrekcji ds. Wspólnoty w Federalnym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Niemiec Michael Frehse – w imieniu Niemieckiej Prezydencji w Radzie UE: w Niemczech CBC wydaje się być wdrożona w stosunkowo wysokim stopniu na granicach zachodnich, ale w przypadku granicy wschodniej Niemiec jest jeszcze przestrzeń do jej dalszego usprawniania. Niemcy chcą wzmacniać CBC, powinna ona być bardziej lokalna, bo lokalne decyzje podejmowane przez burmistrzów i przewodniczących regionów są lepsze i bardziej efektywne. W kontekście pandemii prelegent zwrócił uwagę, że jako kraje członkowskie powinniśmy być bardziej ostrożni z podejmowaniem decyzji o zamykaniu granic, wiosenne doświadczenia trudności i długich korków na granicy polsko-niemieckiej są tego dobrym przykładem. M. Freshe odniósł się także do kwestii poruszonej przez posłankę A. Sander – wspólnych przepisów tj. w Traktacie z Akwizgran i poinformował, że agenda terytorialna z horyzontem czasowym do 2030 r. będzie omawiana w grudniu. Niemcy nie są krajem aż tak scentralizowanym jak inne np. Francja czy inni sąsiedzi; opowiadają się za sprawiedliwą i zieloną Europą (co podkreśla też Komisja Europejska), równymi szansami i równym dostępem do różnych możliwości, ale rozumieją, że nie zawsze jest to możliwe we wszystkich regionach granicznych.

III panel: 10 lat Platformy EUWT:

Przewodnicząca Komisji Polityki Spójności Terytorialnej i Budżetu UE (COTER) i koordynatorka Platformy EUWT Europejskiego Komitetu Regionów Isabelle Boudineau (FR): obecnie funkcjonuje 79 Europejskich Ugrupowań Współpracy Transgranicznej, w których członkami są podmioty z krajów UE oraz krajów trzecich (3 kraje spoza UE). 25 kolejnych EUWT jest w przygotowaniu, co pokazuje rosnące zainteresowanie tą formą współpracy i jej sukces po 10 latach istnienia. EUWT odgrywa ważną rolę, bo dzięki takiej formie umożliwia współpracę różnych interesariuszy z różnych obszarów i sektorów.

Następnie przedstawiciele kilku EUWT opowiedzieli o swoich doświadczeniach prowadzenia współpracy transgranicznej.

IV Panel: Traktat z Akwizgranu: siła napędowa dla Europy?

IV panel konferencji poświęcony był Traktatowi z Akwizgranu o współpracy i integracji francusko-niemieckiej, który jest umową dwustronną między Republiką Federalną Niemiec a Republiką Francuską podpisaną w ub. roku przez kanclerz A. Merkel i prezydenta E. Macrona. Traktat wszedł w życie 22 stycznia 2020 r. Jeden z sześciu rozdziałów odnosi się do współpracy regionalnej i transgranicznej. W dyskusji prelegenci stwierdzili, że dzięki traktatowi Francja i Niemcy są europejskim liderem we współpracy i może ona być przykładem i czynnikiem do pobudzania współpracy transgranicznej w innych częściach UE.  Wskazali też na możliwości jakie dała wcześniejsza współpraca, a następnie wprowadzenie postanowień traktatu w życie. Przykładowo, podczas I fali pandemii priorytetowa w decyzji umieszczenia zakażonych koronawirusem pacjentów w szpitalu była bliskość placówki (położenie geograficzne w regionie transgranicznym), a nie narodowość pacjenta. Należy dalej wzmacniać i rozwijać współpracę w ramach traktatu. Jednocześnie dyskutanci zwrócili uwagę, że nadal jest wiele do zrobienia dobrym przykładem jest fakt, że aplikacje mobilne dot. COVID we Francji i Niemczech zostały przygotowane osobno przez oba kraje i niestety nie są kompatybilne.

II dzień Forum poświęcony był problematyce współpracy transgranicznej.

W tej części konferencji omawiano transgraniczną mobilność oraz atrakcyjność regionów granicznych jako miejsca do życia oraz pracy. W tym kontekście wielokrotnie przytaczane już podczas konferencji zamknięcie granic było tragedią i miało ogromny wpływ na przygraniczne regiony.